Uluslararası hukuk savaşta nasıl uygulanır, Hamas ve İsrail’in ihlali var mı?

Hamas 7 Ekim'de İsrail'in güneyine saldırdığında yüzlerce sivili öldürdü ve onlarcasını rehin aldı. İsrail Gazze'yi bombalayarak yüzlerce Filistinli’yi öldürdü ve yüz binlerce Filistinli’ye evlerini terk etmelerini söyledi. Birleşmiş Milletler, mevcut çatışmada tüm tarafların savaş suçu işlediğine dair kanıt topladığını söylüyor

Hamas ve İsrail son çatışmalarda uluslararası hukuku çiğnemekle suçlanıyor ve Birleşmiş Milletler tüm tarafların savaş suçu işlediğine dair kanıt topladığını söylüyor.

Savaşın tozu dumanı ortasında hukuku uygulamak zor. Çatışmalar sona erdiğinde faillerden hesap sormak daha da zor. Peki uluslararası hukuk ne diyor?

Savaşın kuralları nelerdir?

Silahlı çatışma kuralları, saldırgan savaşları yasaklayan ancak ülkelere meşru müdafaa hakkı tanıyan Birleşmiş Milletler Antlaşması dahil bir dizi uluslararası kabul görmüş yasa ve karar tarafından belirlenmiş durumda.

Savaş alanındaki hareket tarzı, İkinci Dünya Savaşı'ndan sonra hazırlanan ve neredeyse her ulus tarafından kabul edilen Cenevre Sözleşmeleri dahil uluslararası insani yasalara tabi.

1949'da kabul edilen dört sözleşme, sivillere, yaralılara ve esirlere savaş zamanında insanca muamele edilmesi gerektiğini ortaya koyuyor. Cinayet, işkence, rehin alma ve "aşağılayıcı ve onur kırıcı muameleyi" yasaklayan bu sözleşmeler, savaşçıların karşı tarafın hasta ve yaralılarını tedavi etmesini de zorunlu kılıyor.

Kurallar hem uluslar arasındaki savaşlar hem de İsrail ile Hamas arasında olduğu gibi taraflardan birinin devlet olmadığı çatışmalar için geçerli.

Savaş hukuku alanındaki bir diğer kilit belge de sivillere, sivil yerleşim yerlerine ya da insani yardım çalışanlarına yönelik kasıtlı saldırılar, askeri açıdan gerekli olmayan durumlarda mülkün tahrip edilmesi, cinsel şiddet ve yasadışı sürgün gibi eylemleri savaş suçu olarak tanımlayan Uluslararası Ceza Mahkemesi'nin kurucu Roma Statüsü.

Diğer anlaşmalar kimyasal veya biyolojik mühimmat gibi belirli silah türlerini yasaklıyor. Tüm ülkeler olmasa da çoğu devlet bu anlaşmalara taraf.

Hamas savaş suçu işledi mi?

Hamas, İsrail şehir ve kasabalarına binlerce roket fırlattı ve 7 Ekim'de Gazze'den sınırın ötesine yüzlerce silahlı adam gönderdi. Aralarında çocuk ve yaşlıların da bulunduğu sivillere evlerinde ve mahallelerinde saldırarak öldürdü ve çok sayıda kişiyi de kaçırdı. İsrail en az 1400 kişinin öldüğünü ve 200 kadar kişinin de kaçırıldığını açıkladı.

İnsan Hakları İzleme Örgütü İsrail ve Filistin Direktörü Ömer Şakir, Hamas'ın sivilleri topluca vurduğuna, kadın ve çocuklar dahil rehineler aldığına dikkat çekti ve “Hiçbir haklı gerekçesi olmayan, uluslararası hukukun inkar edilemez derecede ağır ihlali var" dedi.

Uluslararası Af Örgütü Fransa Uluslararası Adalet Komisyonu avukatı Jeanne Sulzer de, Cenevre Sözleşmeleri’nin "sivillerin asla rehin alınmaması gerektiğini" belirttiğini söyledi; “Eğer rehin alınırlarsa, bu bir savaş suçu olarak nitelendirilebilir" diye konuştu.

İsrail savaş suçu işledi mi?

İsrail ordusu Hamas yönetimindeki Gazze'yi hava saldırılarıyla vurdu, gıda, su, yakıt ve elektrik sevkiyatını engelledi ve olası bir kara harekatı öncesinde halka şeridin kuzeyini terk etmelerini söyledi. Gazze yetkilileri günlerdir süren bombardımanlarda 2 bin 800 kişinin öldüğünü ve 11 bin kişinin yaralandığını söylüyor.

Eleştirmenler İsrail'i Gazze'nin 2 milyon sakinini topluca cezalandırmakla suçluyor. Şakir, "Toplu cezalandırma bir savaş suçudur. İsrail bunu elektriği, suyu, gıdayı keserek ve Gazze Şeridi'ne yardım girişini engelleyerek yapıyor" dedi.

Cenevre merkezli Uluslararası Kızıl Haç Komitesi, yüz binlerce insanın evlerini terk etmeleri yönündeki talimatın, "gıda, su ve elektrikten açıkça mahrum bırakan tam bir kuşatmayla birleştiğinde, uluslararası insani hukukla bağdaşmadığını" söyledi.

İsrail ordusu uluslararası hukuka uyduğunu ve sivil halkın arasına karışan militanların kökünü kazımaya çalışırken sadece meşru askeri hedefleri vurduğunu söylüyor.

İnsan Hakları İzleme Örgütü İsrail'i beyaz fosfor içeren mühimmat kullanmakla suçladı. Bu yangın çıkarıcı madde yasaklanmış değil ancak nüfusun yoğun olduğu bölgelerde kullanılması geniş çapta kınanıyor. İsrail Savunma Kuvvetleri Gazze'de silah olarak beyaz fosfor kullandığını reddetti.

Yasaları ihlal eden taraflardan hesap sorulabilir mi?

Birleşmiş Milletler Soruşturma Komisyonu, mevcut çatışmada "tüm taraflarca işlenen savaş suçlarına dair kanıtları topladığını ve muhafaza ettiğini" söylüyor. Bu kanıtlar Uluslararası Ceza Mahkemesi'nin Filistin topraklarındaki durumla ilgili devam eden soruşturmasına eklenebilir.

Hollanda merkezli mahkeme, ihlallerden dolayı ulusların yetkililerini yargılama ve mağdurlar için tazminat kararı verme yetkisine sahip. Ancak aralarında ABD, Rusya ve İsrail'in bulunduğu bazı ülkeler mahkemenin yargı yetkisini tanımıyor. Uluslararası Ceza Mahkemesi'nin tutuklama emirlerini uygulayacak bir polis gücü bulunmuyor.

Savaş suçlarının soruşturulmasında başka ne gibi yollar var?

Uluslararası Ceza Mahkemesi savaş suçlarını kovuşturmak üzere kurulmuş tek daimi uluslararası mahkeme olsa da, Uluslararası Adalet Divanı ve Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi gibi diğer uluslararası mahkemeler de ihlal iddialarıyla ilgili davalara bakabiliyor.

İsrail dahil birçok ülke de kendi mahkemelerinde savaş suçları davalarını görebiliyor. ABD yasalarına göre Amerikalı mağdurlar Hamas'a karşı ABD mahkemelerinde tazminat davası açabilirler.

Rusya'nın Ukrayna'yı işgalinde olduğu gibi, mevcut çatışmada da savaş suçlarının kovuşturulması ihtimali uzak görünüyor. Ancak Uluslararası Af Örgütü'nden Jeanne Sulzer ,"yasal girişimler halihazırda mevcut" dedi. Sulzer, Hamas saldırılarının Fransız vatandaşı ve çifte vatandaş mağdurlarının şimdiden Fransız mahkemelerine şikayette bulunduklarını söyledi.

Uluslararası hukuk ihlalleri, Ukrayna'nın işgali nedeniyle ABD, Avrupa Birliği ve başka ülkelerce Rusya'ya uygulananlar gibi yaptırımları da tetikleyebilir ve nadir durumlarda BM tarafından yetkilendirilmiş askeri müdahaleye yol açabilir.