Alman basını Atatürk’ün ölümünü “derin matemle” duyurdu
10 Kasım 1938’de Mustafa Kemal Atatürk’ün vefatı, Almanya’da saygı ve taziye başlıklarıyla geniş yer buldu. Nazi Almanyası döneminin gazeteleri, “Atatürk gestorben” (Atatürk öldü) manşetiyle yeni Türkiye’nin kurucusuna övgüler dizdi.
Mustafa Ekşi
Berlin’den Frankfurt’a ortak başlık: “Atatürk gestorben”
10 Kasım 1938 sabahı Dolmabahçe Sarayı’ndan gelen ölüm haberi, aynı gün Alman ajansları tarafından dünyaya duyuruldu. Ertesi gün, Frankfurter Zeitung ve Berliner Tageblatt gibi önde gelen gazeteler “Atatürk gestorben” (Atatürk öldü) başlığıyla çıktı. Haberde, Türkiye’nin kurucusunun yalnızca bir devlet adamı değil, modernleşmenin simgesi olarak değerlendirildiği vurgulandı.
Gazetelerde yer alan haberlerde şu ifadeler dikkat çekti:
“Atatürk, Türk milletine kendi kimliğini ve onurunu yeniden kazandırdı. Onun ölümü yalnız Türkiye için değil, tüm modern dünya için büyük bir kayıptır.”
Nazi dönemi basınında saygı dili
Dönemin Almanya’sında basın üzerindeki devlet kontrolüne rağmen, Atatürk’ün ölümü haberlerinde açık bir saygı dili hâkimdi. Der Angriff gazetesi 11 Kasım 1938 tarihli sayısında “Tiefe Trauer um Atatürk” (Atatürk için derin matem) başlığıyla çıktı. Haberde, Türkiye’nin Batı’ya yönelişinde Atatürk’ün reformlarının belirleyici rolü vurgulandı.
Deutsche Allgemeine Zeitung ise aynı gün şu manşeti attı:
“Das deutsche Beileid zum Tode Kemal Atürks” — “Kemal Atatürk’ün ölümü nedeniyle Almanya’nın taziyesi.”
Gazete, Almanya hükümetinin Ankara’ya resmi başsağlığı mesajı gönderdiğini ve Berlin’deki Türk Büyükelçiliği önünde çelenk bırakıldığını yazdı.
Alman yorumcular: “Yüzyılın devlet kurucusu”
Bazı köşe yazarları Atatürk’ü “yüzyılın devlet kurucusu” olarak nitelendirdi. Frankfurter Zeitung’da çıkan bir yorumda,
“Atatürk, yıkılmış bir imparatorluktan modern bir ulus yarattı. Onun vizyonu, Doğu ile Batı arasında yeni bir denge kurdu.”
ifadeleri yer aldı.
Dönemin Alman tarihçileri, Atatürk’ün laikleşme ve eğitim reformlarını yakından izlemiş, Türkiye’nin uluslararası arenadaki dönüşümünü “Avrupa mucizesi” olarak yorumlamışlardı.
Türkiye’deki yas Almanya’dan izlendi
Alman radyoları 10 Kasım günü boyunca Ankara’dan gelen taziye görüntülerini ve cenaze hazırlıklarını aktardı. Alman basını, İstanbul ve Ankara’daki halkın yas törenlerine geniş yer verdi. Bir haber notunda şu ifade yer aldı:
“Türk halkı, kurucusuna derin bir sevgiyle veda ediyor. Her evde bir bayrak, her yüzde sessiz bir hüzün var.”
Atatürk’ün ölümü, Almanya basınında politik tonlardan uzak, insanî bir saygıyla işlendi. Gazeteler, Türkiye’nin modernleşme yolundaki liderini kaybedişini “büyük bir ulusun yas günü” olarak tanımladı.
O günlerde Almanya’da çıkan gazete manşetleri, bugün hâlâ arşivlerde aynı saygı tonuyla okunuyor:
“Atatürk gestorben – Der Gründer der neuen Türkei ist tot.”
(Atatürk öldü – Yeni Türkiye’nin kurucusu hayata gözlerini yumdu.)
Kaynakça
- Frankfurter Zeitung, 11 Kasım 1938 – “Atatürk gestorben” (Deutsches Historisches Museum / LeMO arşivi, dhm.de/lemo)
- Der Angriff, 11 Kasım 1938 – “Tiefe Trauer um Atatürk” (Berlin Staatsbibliothek mikrofilm arşivi)
- Deutsche Allgemeine Zeitung, 10 Kasım 1938 – “Das deutsche Beileid zum Tode Kemal Atürks” (turkbibliography.com, ID:972)
- Berliner Tageblatt, 11 Kasım 1938 – “Trauer in der Türkei” (Staatsbibliothek zu Berlin arşivi)
- Rhein-Mainische Volkszeitung, 12 Kasım 1938 – “Der große Türke ist tot” (SLUB Dresden dijital arşivi, digital.slub-dresden.de)
- History Studies, Vol. 12, No. 3 (2020) – Reflections of Atatürk’s Death on the German Newspapers
- German History in Documents and Images (GHdI) – Admiration for Atatürk: Turkey’s Leader (1938)
- FMV Işık Okulları – “Dünya Onun İçin Ne Dedi” (fmv.edu.tr)
- TurkBibliography.com – Bibliography of Atatürk’s Death in the Foreign Press (ID:972)
- Horizon Weekly, Kasım 2018 – Atatürk’s Death Reflected in the World Press
