Hapisteki İranlı kadın hakları savunucusu Nergis Mohammadi Nobel Barış Ödülü'ne layık görüldü

2023 Nobel Barış Ödülü, 12 yıl hapis cezasına çarptırılan ve halen tutuklu bulunan İranlı kadın hakları savunucusu Nergis Mohammedi'ye verildi. Nobel Komitesi'nin bu kararı, Tahran'daki dini liderleri kınama ve ülkedeki hükümet karşıtı protesto eylemlerine destek olarak algılandı.

Norveç Nobel Komitesi, yaptığı açıklamada ödülün, İran'da daha önce eşi görülmemiş protesto eylemlerinin arkasında bulunan herkese “tanıklık ettiğini” ifade etti ve hem kadın haklarını savunan hem de idam cezasının kaldırılması için çabalayan Mohammedi'nin serbest bırakılması çağrısında bulundu.

Komitenin başkanı Berit Reiss-Andersen, “Bu ödül her şeyden önce İran'daki bütün bir hareketin çok önemli çalışmalarının ve hareketin tartışmasız lideri olan Nergis Mohammedi'nin tanınması anlamına geliyor” dedi.

Berit Reiss-Andersen, “İranlı yetkililer doğru kararı verirse Mohammedi'yi serbest bırakırlar ve kendisi Aralık ayında bu onuru bizzat kabul edebilir, birinci umudumuz bu” şeklinde konuştu.

Ülkedeki protesto gösterilerini Batılı ülkelerin liderliğinde girişilen bir yıkıcılık eylemi olarak tanımlayan Tahran'dan Nergis Mohammedi'nin ödülü almasıyla ilgili resmi bir açıklama gelmedi.

Ancak yarı resmi haber ajansı Fars, Mohammedi'nin “ulusal güvenliğe karşı eylemleri nedeniyle manşetlerde yer alması sonrasında ödülü Batılılar'dan aldığını” kaydetti.

İnsan hakları örgütü Front Line Defenders'a göre Mohammedi, çarptırıldığı toplam 12 yıla varan birkaç hapis cezası için halen Tahran'daki Evin Cezaevi'nde tutuklu bulunuyor.

Mohammedi'ye yöneltilen suçlamalar arasında İran devletine karşı propaganda yaymak da var.

51 yaşındaki Mohammedi, 2003 yılında Nobel Barış Ödülü'ne layık görülen İranlı hak savunucusu Şirin Ebadi'nin liderliğini yaptığı sivil toplum kuruluşu İnsan Hakları Savunucuları Merkezi'nin başkan vekili.

Nergis Mohammedi aynı zamanda 122 yıldır verilen Nobel Barış Ödülü'nü kazanan 19'uncu kadın oldu. En son 2021 yılında Filipinli Maria Ressa, Rus Dimitri Muratov ile beraber Nobel Barış Ödülü'nü almıştı.

Nergis Mohammedi'nin eşi Taghi Ramahi, Paris'teki evinde Reuters'a yaptığı açıklamada, “Bu Nobel Barış Ödülü, Nergis'in insan hakları mücadelesini güçlendirecek. Ancak daha da önemlisi, bu aslında kadınlar, hayat ve özgürlük hareketi için verilen bir ödül” ifadelerini kullandı. Rahmani'ye göre Nergis Mohammedi, 7 yıldır çocuklarını, 15 yıldır da eşini göremiyor. Nobel Barış Ödülü’nün internet sitesine göre Mohammedi, şimdiye kadar İranlı yetkililer tarafından 13 kez tutuklandı, toplam 31 yıllık hapis ve 154 kırbaç cezasına çarptırıldı.

“Tüm dünyaya ilham veriyor”

Norveç Nobel Komitesi Başkanı Reiss-Andersen, konuşmasına Farsça olarak “kadın, hayat, özgürlük” kelimelerini kullanarak başladı. Bu kelimelerin protesto sloganı olduğunu kaydeden Reiss-Andersen, ödülün İran'da kadınlara yönelik ayrımcılık ve baskıya karşı çıkan yüzbinlerce kişinin onaylanması anlamına geldiğini belirtti.

Mohammedi'nin Nobel Barış Ödülü'ne layık görülmesi, insan hakları örgütlerinin İran'da 16 yaşındaki Armita Geravant'ın başörtüsü yasasına uymadığı gerekçesiyle Tahran metrosunda polisle girdiği arbede sonrasında koma halinde hastaneye kaldırıldığını bildirmesini izledi. İranlı yetkililerse iddiaları reddediyor.

Mohammedi'nin Nobel zaferi aynı zamanda Kürt asıllı İranlı Mahsa Amini'nin başörtüsünü uygun şekilde takmadığı gerekçesiyle gözaltına alınması ve polis nezaretinde hayatını kaybetmesinin üzerinden bir yıldan az süre geçmesi sonrasında geldi.

Amini'nin ölümü İran çapında yaygın protesto eylemlerini tetiklemiş ve hükümet, protestocuları kanlı bir biçimde bastırmıştı.

Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Dairesi'nden yapılan açıklamada Mohammedi'nin Nobel Barış Ödülü almasının İranlı kadınların cesaretini öne çıkardığı kaydedildi. Sözcü Elizabeth Throssell , “Misillemeler, korkutma taktikleri, şiddet ve gözaltılar karşısında İranlı kadınların cesaretini ve kararlılığını gördük” dedi.

Elizabeth Throssell , “Ne giyip giymediklerinden ötürü taciz ediliyorlar. İranlı kadınlara yönelik hukuki, sosyal ve ekonomik yaptırımlar giderek sıkılaştırılıyor. Bu kadınlar tüm dünyaya ilham oluyor” ifadelerini kullandı.

Nergis Mohammedi'nin erkek kardeşi ise yaptığı açıklamada ödül nedeniyle duygu yoğunluğu içinde olduğunu ve ödülün İran'daki protestocuların daha güvende olmasına katkı sağlamasını umduğunu söyledi. Hamidrıza Mohammed, Norveç kamu yayın kuruluşu NRK'ye yaptığı açıklamara, “Orada durum çok tehlikeli, aktivistler hayatlarını kaybedebilir” dedi.

Düşünce kuruluşu Stockholm Uluslararası Barış Araştırmaları Enstitüsü Başkanı Dan Smith, ödülün İran'daki muhalifler üzerindeki baskıları kısmen hafifletebileceğini ancak Nergis Mohammedi'nin serbest bırakılmasını sağlaması olasılığının düşük olduğunu kaydetti.