Dünyada yerinden edilen kişi sayısı 75 milyonu aştı: “2023’ün en büyük afeti Kahramanmaraş depremleri”

Ülke İçinde Yerinden Edilme İzleme Merkezi’nin (IDMC) hazırladığı Ülke İçinde Yerinden Edilme Küresel Raporu (GRID) bugün yayınlandı. Rapora göre, dünya genelinde yerinden edilmiş kişilerin sayısı artmaya devam ediyor.

Son veriler, ülke içinde yerinden edilmiş kişi sayısının son beş yılda yüzde 51 artarak 2023 yılı sonunda 116 ülkede 75,9 milyon kişi ile rekor seviyeye ulaştığını gösteriyor.

Kayıtlara geçen toplam 75,9 milyon kişiden 68,3 milyonu çatışma ve şiddet olayları, 7,7 milyonu ise afetler nedeniyle yerinden edildi.

Çatışma ve şiddet olayları kaynaklı yerinden edilmeler en çok Sudan, Demokratik Kongo Cumhuriyeti ve Filistin topraklarında yaşanırken, geçen yıl 6 Şubat’ta meydana gelen Kahramanmaraş merkezli depremler 2023 yılında küresel çapta en fazla yerinden edilme vakası yaratan afet olarak kayıtlara geçti.

Sudan, Demokratik Kongo Cumhuriyeti (DKC) ve Gazze’deki çatışmalar 2023'teki yeni hareketlerin yaklaşık üçte ikisini oluşturdu.

Sudan'da yıl sonunda yerinden edilen 9,1 milyon kişi, GRID için kayıtların tutulmaya başlandığı 2008 yılından bu yana tek bir ülkede kaydedilen en yüksek rakam.

Tüm yerinden edilmelerin yaklaşık yüzde 46’sı ise, 34,8 milyon ile Sahraaltı Afrika’da yaşandı.

En fazla yerinden edilme yaşanan afet 6 Şubat depremleri: 4 milyon kişi yerinden edildi

Seller, fırtınalar, depremler, orman yangınları ve diğer afetler 2023 yılında 26,4 milyon kişinin yerinden edilmesine yol açarak son on yılın en yüksek üçüncü yıllık toplamına ulaşmış durumda.

2023 yılı sonunda afetler nedeniyle 7,7 milyon kişinin yerinden edilmiş olması, IDMC'nin bu rakamı gözlemlemeye başladığı 2019 yılından bu yana en yüksek rakamın kaydedilmesiyle sonuçlandı.

IDMC’nin bugün yayınladığı raporda, Türkiye’de geçen yıl 6 Şubat tarihinde yaşanan Kahramanmaraş merkezli 7,8 ve 7,5 şiddetindeki depremler ve ardından gelen artçıların yarattığı hasara da dikkat çekiliyor.

Türkiye’nin 6 Şubat depremlerinde “büyük çaplı ölüm, yıkım ve yerinden edilmelere yol açtığı yıkıcı bir felaket” yaşadığı hatırlatılan raporda, “Dört milyon ülke içi yerinden edilme kaydedilmiş olup, bu rakam dünyada yerinden edilmelere neden olan yılın en büyük afeti oldu” denildi.

Raporda ayrıca, “Depremlerin şiddeti, bazı binaların yaşı ve inşaat standartlarına uyulmaması, etkilerinin ciddiyetine katkıda bulundu. On binlerce ev yıkıldı ve hala ayakta olan birçok hasarlı bina yıkılmak zorunda kaldı, bu da birçok kişinin yerinden edilmesine neden oldu” ifadelerine yer verildi.

Sudan, Burkino Faso ve Filistin topraklarında insani kriz derinleşiyor

Raporda, 2023 yılında “151 ülke ve bölgede 46,9 milyon ülke içinde yerinden edilme veya hareket” kaydedildiği belirtiliyor. Kayıtlara göre, geçen yıl çatışma nedeniyle yerinden edilme bildiren 45 ülke ve bölgenin üçü hariç tamamı aynı zamanda afet nedeniyle de yerinden edilme bildirdi.

Afet nedeniyle yerinden edilme bildiren 148 ülke ve bölge arasında, şimdiye kadarki en yüksek rakamlarını bildiren Kanada ve Yeni Zelanda gibi yüksek gelirli ülkeler de yer alıyor.

Sudan'da çatışmalar nedeniyle 6 milyon kişi yerinden edildi. Bu rakam, 2022 yılında Rusya’nın işgali nedeniyle Ukrayna'da yaşanan yerinden edilmelerden sonra kaydedilen en yüksek ikinci rakam oldu.

Gazze Şeridi’nde devam eden İsrail-Hamas savaşı nedeniyle Filistin topraklarında yaşanan çatışmalar 3,4 milyon kişinin yerinden edilmesine yol açtı. Bu rakam, verilerin mevcut olduğu 2008 yılından bu yana Filistin topraklarında kaydedilen en yüksek rakamdır.

Sudan'da yıl sonunda yerinden edilen 9,1 milyon kişi, kayıtların tutulmaya başlandığı 2008 yılından bu yana tek bir ülkede kaydedilen en yüksek rakamdı. Sudan'da 2023 yılında çatışmalar nedeniyle yaşanan 6 milyon ülke içi yerinden edilme ya da zorunlu göç, önceki 14 yılın toplamından daha fazla olup, 2022 yılında Ukrayna'da kaydedilen 16,9 milyon kişiden sonra tek bir ülkede kaydedilen en yüksek ikinci rakam olarak kayıtlara geçti.

IDMC, Gazze Şeridi'nde 2023'ün son üç ayında 3,4 milyon kişinin yerinden edildiğini hesapladı. Raporda, bu rakamın, yıl boyunca dünya genelinde çatışmalar nedeniyle yerinden edilenlerin yüzde 17'sine tekabül ettiğinin altı çizildi.

Cihatçı terör gruplarının isyanı dahil bir dizi siyasal çalkantı nedeniyle siyasal ve insani krizle karşı karşıya olan Burkina Faso'da geçen yıl 707 bin yerinden edilme kaydedildi. Bu, 2019'da çatışmaların tırmanmasından bu yana ülkede kaydedilen en yüksek rakam.

Sahraaltı Afrika en fazla yerinden edilme yaşanan bölge

Dünyadaki yerinden edilmiş kişilerin yüzde 46'sına evsahipliği yapan Sahraaltı Afrika, 2023 yılında da ülke içinde yerinden edilmeden en çok etkilenen bölge oldu. Bu bölgedeki birçok ülkede çatışmaların yanı sıra bir dizi afet insanları sığındıkları yerlerden tekrar kaçmaya zorladı ya da evlerine dönüşlerini erteledi.

Rapora göre, Sahraaltı Afrika'da ülke içinde yerinden edilenlerin sayısı 2022'de bildirilen 16,5 milyonken 2023'te 19,5 milyona ulaşarak rekor kırdı. 13 milyondan fazla kişi, başta Sudan ve Etiyopya olmak üzere bölge ülkelerinde yaşanan savaş ve çatışmalar nedeniyle evlerini terk etmek zorunda kaldı.

Geçen yıl yaşanan yerinden edilmelerle birlikte bölgedeki toplam yerinden edilmiş kişi sayısı 35 milyona yaklaştı.

Hamas-İsrail savaşı, üç yıl üst üste yaşanan düşüşün ardından 2023 yılında Ortadoğu ve Kuzey Afrika'da çatışma nedeniyle yerinden edilmelerin sekiz kat artmasına neden oldu.

Afet nedeniyle yerinden edilme rakamları da, büyük ölçüde deprem ve sellerin sonucu olarak, bölge için şimdiye kadar bildirilenlerin en yükseği oldu.

Doğu Asya ve Pasifik, 9 milyonu afetler ve 1,5 milyonu çatışma ve şiddet nedeniyle olmak üzere 10,5 milyon ile Sahraaltı Afrika'dan sonra 2023 yılında küresel olarak en fazla ülke içinde yerinden edilme yaşanan ikinci bölge oldu.

Bu bölgede, önceki yıllarda olduğu gibi Çin, Filipinler ve Myanmar, çoğunlukla şiddetli kasırga ve sellerin sonucunda en fazla yer değiştirmenin yaşandığı ülkeler oldu. Aralarında Vanuatu ve Yeni Zelanda'nın da bulunduğu Pasifik ülkelerinde de büyük fırtınalar sonucunda önemli ölçüde yer değiştirmeler yaşandı.

Çatışma ve afetler Güney Asya'da son on yılın ortalamasına göre yüzde 47 daha az yerinden edilmeye yol açmış olsa da, afetler yine de bu bölgede de milyonlarca insanı evlerinden etti.

Önceki 7 yılda olduğu gibi, Amerika kıtası 277 bin kişi ile küresel çapta en fazla orman yangını kaynaklı yerinden edilme rakamını kaydetti. Kanada, 185 bin ile ilk kez bölgedeki en yüksek orman yangını sonucunda kaydedilen yerinden edilme rakamını kaydetti.

Amerika kıtasında çatışma ve şiddet, bölgede kayıtların tutulmaya başlandığı 2009 yılından bu yana en fazla sayıda yerinden edilmeyi tetiklerken, bölgedeki toplam yerinden edilmelerini yüzde 85’i Kolombiya ve Haiti’de yaşandı.

Avrupa ve Orta Asya,’da 2023 yılında açık ara en yüksek sayıda afet kaynaklı yerinden edilme yaşandı. Bunların çoğunu Türkiye'deki depremler nedeniyle yaşanan yerinden edilme vakaları oluştururken, Akdeniz havzasında da orman yangını, fırtına ve sel nedeniyle yerinden edilmeler arttı.

Geçen yıl bölgede kaydedilen çatışma kaynaklı yerinden edilmelerin neredeyse tamamı Rusya ve Ukrayna arasındaki çatışmayla bağlantılıydı.

2023 yılında Avrupa ve Orta Asya'da yaklaşık 5,1 milyon ülke içi yerinden edilme kaydedildi ve bu rakamın 4,3 milyonunu afetler, 779 binini ise çatışma ve şiddet olayları oluşturdu.

Afet kaynaklı yerinden edilme sayısı, bölge için 2008 yılından bu yana kaydedilen rakamlar arasında en yükseği. Raporda, bu rakamın büyük ölçüde, Şubat ayında Türkiye'yi vuran ve dört milyon kişinin yer değiştirmesine yol açarak “küresel ölçekte yılın en büyük afet yerinden edilme olayı olan depremler sonucu” olduğu belirtildi.